Μεσογειακός Ξηροφυτικός Κήπος

Γιώργος Κοντοβάς
Γεωπόνος-Κηποτέχνης

Δημιουργήστε έναν μικρό παράδεισο με χρωματικές εναλλαγές που χαρακτηρίζουν τις εποχές, με τις υπέροχες μυρωδιές και γεύσεις της μεσογειακής χλωρίδας. Φτιάξτε τον κήπο σας πιο απλά, με φυτά που ευδοκιμούν στην περιοχή, και ενσωματώστε στον σχεδιασμό του τα υπάρχοντα δένδρα και τους θάμνους. Επιλέξτε τα επιπλέον φυτά να είναι ανθεκτικά, με λίγες απαιτήσεις, και σκεφτείτε τις δυνατότητες που έχετε και τον χρόνο που μπορείτε να αφιερώσετε στη μελλοντική συντήρηση του φυσικού σας κήπου.

Όταν περιγράφουμε ένα φυτό, σκοπίμως αναφέρουμε και την καταγωγή του. Η γεωγραφική του προέλευση και το περιβάλλον στο οποίο ευδοκιμεί θα μας βοηθήσουν να καταλάβουμε τις δυνατότητες προσαρμογής του στον δικό μας κήπο. Ταξιδεύοντας σε τοπία περιοχών με μεσογειακό κλίμα αλλά και σε μερικές από τις ενδιάμεσες ζώνες που αποτελούνται από βουνά ή ερήμους, θα συναντήσουμε πολλά φυτά που προσφέρονται για άνυδρους κήπους. Σε αυτό μπορεί να μας βοηθήσουν το διαδύκτιο, οι εγκυκλοπαιδικές μας γνώσεις και οι εμπειρίες που έχουμε αποκτήσει μέσα από την καλλιέργεια, ώστε να δημιουργήσουμε έναν κήπο που δεν θα είναι απόλυτα εξαρτημένος από τη δική μας φροντίδα. Μερικές φορές και με αρκετή προσοχή θα δούμε ότι η βλάστηση σε κάθε περιοχή της πατρίδας μας και σε όλες τις εποχές είναι υπέροχη. Θα βρούμε φυτά που έρπουν στο έδαφος για να αποφύγουν τους ισχυρούς ανέμους, εντυπωσιακές σιλουέτες δένδρων και θάμνων, τάπητες από βούρλα, αγρωστώδη φυτά, πολύχρωμα άνθη βολβών και ριζωμάτων, αλλά και πολλά μονοετή φυτά που ξεφυτρώνουν από σπόρους που μεταφέρει ο αέρας, τα πουλιά και τα ζώα. Όλα αυτά αποτελούν μια χρωματική πανδαισία, ειδικά την άνοιξη, που μαζί με το πλούσιο φύλλωμα παχύφυλλων φυτών και μικρών αρωματικών θάμνων δημιουργούν τους πιο υπέροχους κήπους, μόνο και μόνο με την φροντίδα και σοφία της φύσης.

Στον κήπο της φύσης, τα φυτά ανακαλύπτουν σπουδαίους τρόπους επιβίωσης, αναπτύσσοντας επιμέρους χαρακτηριστικά που τα βοηθούν να επιζήσουν ακόμη και στις πιο δύσκολες συνθήκες. Ας δούμε μερικές περιπτώσεις:

---

---

1. Οι βολβοί, οι κονδυλώδεις ρίζες (σαρκώδεις οριζόντιοι βλαστοί) και οι κόνδυλοι

(πιο μεστωμένοι βλαστοί από τα ριζώματα, όπως είναι οι ντάλιες) αντιμετωπίζουν την ξηρασία εξαφανίζοντας το υπέργειο τμήμα τους. Κατά την περίοδο βλάστησης, το φυτό αποθηκεύει θρεπτικές ουσίες και νερό μέσα στους υπόγειους βολβούς και τους κονδύλους και συγχρόνως πολλαπλασιάζεται. Όταν πιάσουν οι ζέστες, αφού δεν ποτίζεται, ξηραίνεται και χάνεται από την επιφάνεια του εδάφους. Μέσα στη γη οι βολβοί ζούν και περιμένουν τις πρώτες βροχές, έτοιμοι να ξαναρχίσουν τον κύκλο της ζωής τους. Το γεγονός ότι οι βολβοί και τα άλλα βολβόρριζα φυτά πολλαπλασιάζονται εύκολα αλλά και η σύντομη, μαγευτική ανθοφορία τους, που σηματοδοτεί την αλλαγή των εποχών, τους δίνει εξέχουσα θέση στη φύση. Η μεσογειακή ζώνη διαθέτει μεγάλη ποικιλία βολβών και μάλιστα ορισμένες περιοχές χάρη σε αυτούς μοιάζουν με ολάνθιστους κήπους.

2. Διπλό ριζικό σύστημα

Τα περισσότερα ξηρόφυτα δημιουργούν ρίζες πολύ μακρύτερες, ακόμη και σε δεκαπλάσιο μήκος από το ύψος του κορμού τους. Πώς ενεργούν; Φανταστείτε έναν σπόρο στο έδαφος που βλασταίνει σε μια δασική πλαγιά. Στην αρχή βλέπουμε τα πρώτα μικρά φύλλα. Με τις βροχές του χειμώνα το φυτό μεγαλώνει μερικά εκατοστά. Οι ρίζες του, όμως, αναπτύσσονται ταχύτατα και τρυπούν το έδαφος, χώνονται ανάμεσα από πέτρες, αγωνίζονται να φτάσουν βαθιά και να εξασφαλίσουν υγρασία. Έτσι επιβιώνει το πρώτο του καλοκαίρι. Συγχρόνως αναπτύσσει και επιφανειακές ρίζες, για να επωφεληθεί από τις θρεπτικές ουσίες που βρίσκονται στην επιφάνεια του εδάφους αλλά και από την υγρασία του τη νύχτα. Μετά μεγαλώνουν οι βλαστοί και τα φύλλα όσο χρειάζεται, ώστε να κάνει οικονομία στο νερό και να επιζήσει. Όσο πιο ξηρό είναι τα περιβάλλον τόσο πιο μακριές γίνονται οι ρίζες των φυτών και τόσο πιο βαθιά φτάνουν για να βρούν υδροφόρο ορίζοντα. Αν θέλουμε να φυτεύσουμε και να δημιουργήσουμε έναν κήπο με ξηρόφυτα, πρέπει να λάβουμε υπ’ όψιν μας αυτές τις ανάγκες των φυτών και να ξεκινήσουμε τις φυτεύσεις νωρίς το φθινόπωρο. Έτσι θα δώσουμε την ευκαιρία στα φυτά που επιλέξαμε να αναπτύξουν τις ρίζες τους στη διάρκεια του χειμώνα και να γίνουν αυτόνομα, αφού θα έχουν βρει υπόγεια ύδατα.

3. Μειώνοντας τη διαπνοή

Κατά τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης τα φυτά παίρνουν από τον αέρα διοξείδιο του άνθρακα και παράγουν οξυγόνο που το απελευθερώνουν στην ατμόσφαιρα. Οι ανταλλαγές των αερίων γίνονται από τα «στόματα». Τα ειδικά αυτά όργανα των φυτών βρίσκονται στην επιφάνεια των φύλλων. Κατά τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης, το φυτό χάνει σημαντική ποσότητα υδρατμών από τα στόματα των φύλλων (διαπνοή).

Πώς θα περιοριστεί αυτή η σπατάλη χρήσιμου νερού, αν δεν ποτίζονται;

Το καλοκαίρι το άνοιγμα των στομάτων μειώνεται στο ελάχιστο, για να περιορισθεί η απώλεια. Τα σκληρόφυλλα φυτά έχουν τα στόματα στην κάτω επιφάνεια των φύλλων τους και αντέχουν περισσότερο. Ορισμένα φυτά έχουν τα στόματά τους προστατευμένα με χνούδι και χωμένα σε κρύπτες που βοηθούν να μειωθεί σημαντικά η απώλεια νερού. Άλλα έχουν σκουρόχρωμα και λεία φύλλα που είναι τα πλέον κατάλληλα για τις άνυδρες περιοχές. Οι βελανιδιές, οι μυρτιές, οι ράμνοι, οι κουμαριές, το δενδρολίβανο, οι πικροδάφνες με το όμορφο αειθαλές φύλλωμά τους είναι ιδανικά φυτά για τη δημιουργία άνυδρου κήπου. Ωστόσο, αυτή η τεχνική για την εξοικονόμηση νερού έχει και τις επιπτώσεις της. Η διαπνοή είναι απαραίτητη, διότι βοηθά να μεταφέρονται οι χυμοί από τις ρίζες προς τα υπέργεια τμήματα του φυτού τροφοδοτώντας το με θρεπτικά συστατικά για την ανάπτυξή του. Στην περίπτωση που η διαπνοή μειώνεται, η ανάπτυξη του φυτού γίνεται πιο αργή το καλοκαίρι. Έτσι τα σκληρόφυλλα φυτά περνούν κατά κάποιον τρόπο μία περίοδο καλοκαιρινής νάρκης. Χάρη στο αειθαλές φύλλωμά τους έχουν τη δυνατότητα να αναπτυχθούν τις άλλες τρεις, πιο δροσερές εποχές. Οι στρατηγηκές που αναπτύσσουν τα φυτά για την προσαρμογή τους στην ξηρασία είναι απίστευτες.

• Μία από τις πιο ακραίες μεθόδους που ακολουθούν ορισμένα ξηρόφυτα είναι να ρίχνουν τα φύλλα τους σε περιόδους ξηρασίας. Έτσι δεν γίνεται φωτοσύνθεση και άρα δεν έχουν απώλειες νερού. • Τα φύλλα ορισμένων φυτών, όπως του δενδρολίβανου, είναι κυρτωμένα προς τα κάτω. Έτσι η επιφάνεια που δέχεται τις καυτές ακτίνες του ήλιου μειώνεται και εξατμίζεται λιγότερο νερό. • Το σχήμα, η υφή των φύλλων και η όρθια βλάστηση ορισμένων φυτών συμβάλλουν στην αντιμετώπιση της υγρασίας. Τα χνουδωτά φύλλα αιχμαλωτίζουν τα σταγονίδια δροσιάς τη νύχτα και τα διατηρούν περισσότερο από τα γυαλιστερά, σκληρά φύλλα.

• Μερικά φυτά παράγουν αιθέρια έλαια που μάλλον βοηθούν το φυτό να αντέξει την ξηρασία και πολύ περισσότερο την έντονη ηλιακή ακτινοβολία. Η έκκριση αιθέρων ελαίων εμποδίζει την υπερθέρμανση της επιδερμίδας του φυτού και το διατηρεί δροσερό. Από αυτήν την ενέργεια προέρχεται και η ευωδιά της μεσογειακής βλάστησης τους καλοκαιρινούς μήνες.
• Τα παχύφυλλα φυτά διαμορφώνουν βλαστούς και φύλλα που μπορούν να προσαρμοσθούν στην ξηρασία. Οι αποθήκες ύδατος που διαθέτουν, η σπογγώδης δομή και η έκφυσή τους το ένα κάτω από το άλλο κατά μήκος του βλαστού (όπως τα sedum) τα βοηθά να αντιμετωπίσουν δύσκολες συνθήκες διαβίωσης σε πετρώδη και άνυδρα εδάφη.

• Οι ίριδες πολλαπλασιάζονται με χοντρά ριζώματα που απλώνονται κατά μήκος της επιφάνειας του εδάφους. Είναι ιδανικά για την αντιμετώπιση της διάβρωσης σε επικλινείς επιφάνειες. Παρά τη σύντομη ζωή των λουλουδιών τους, οι βολβοί και τα ριζώματα δημιουργούν ίσως τις πιο εντυπωσιακές χρωματικές εικόνες στη φύση.

Αν θέλετε, λοιπόν, να φτιάξετε έναν κήπο μεσογειακού χαρακτήρα με λίγο νερό και υποτυπώδη συντήρηση, ξεκινήστε απλά. Καθαρίστε τον χώρο και κλαδέψτε προσεκτικά τα υπάρχοντα δένδρα και τους θάμνους. Πρέπει να λάβετε υπ’ όψιν σας ότι τα δέντρα χρειάζονται αρκετά χρόνια για να μεγαλώσουν και χρήματα για την αγορά τους. Μια-δυο ελιές ή πεύκα και άλλα κωνοφόρα, που μπορεί να υπάρχουν στον χώρο, ας γίνουν σημεία αναφοράς για το ξεκίνημα του σχεδιασμού του κήπου σας. Υπολογίστε τους χώρους για καθιστικά, πεζούλια, διαδρόμους και επιλέξτε φυσικά υλικά για την κατασκευή τους. Χωρίς να κάνετε υπερβολές στις χτιστές κατασκευές, μελετήστε τα σημεία που πρέπει να προβάλετε, για να βλέπετε από το σπίτι. Προβλέψτε, επίσης, πού θα βάλετε ανεμοφράκτες, τα σημεία σκίασης για το καθιστικό και την περίφραξη με πρασινάδες. Ο φωτισμός είναι ένα ακόμη θέμα για τον οποίο πρέπει να προνοήσετε. Τα φωτιστικά κήπου που εκμεταλλεύονται την ενέργεια του ήλιου και φωτίζουν χωρίς να σπαταλούν ηλεκτρικό ρεύμα είναι πρακτικά και όμορφα. Είναι εύκολα στην τοποθέτηση, χωρίς να απαιτούν ειδικές γνώσεις και υπόγειες ακριβές καλωδιώσεις για τη μεταφορά του ρεύματος. Στη φωτογραφία βλέπετε εγκατεστημένα στον κήπο τα φωτιστικά SOLARJET της εταιρίας Stocker ΖΙΑΚΑΣ-ΖΗΚΟΥΛΗΣ www.stockergarden.com. To κυριότερο, δεν πρέπει να παραβλέψετε τις κλιματολογικές συνθήκες της περιοχής σας. Υπολογίστε τη θέση και τα είδη των φυτών ανάλογα με την ηλιοφάνεια και την ποιότητα του εδάφους. Σε πολλές περιπτώσεις θα χρειαστεί να συμπληρώσετε λίγο συσκευασμένο μείγμα χώματος, για να ριζώσουν καλά και γρήγορα τα νεαρά φυτά. Σημαντικό ρόλο παίζουν τα αρώματα της ελληνικής γης. Μην παραλείψετε, λοιπόν, από τον κήπο αυτόν τα αρωματικά φυτά. Λεβάντα, θυμάρι, δενδρολίβανο, ρίγανη κ.ά.

---

---

Μια πέτρινη βρύση ή ένα πηγάδι θα δροσίσουν την ατμόσφαιρα, συμπληρώνοντας με το υγρό στοιχείο την εικόνα του μεσογειακού τοπίου. Για τον μεσογειακό σας κήπο επιλέξτε ιθαγενή αρωματικά φυτά, όπως θυμάρι, ρίγανη, φασκόμηλο, θρούμπι και δενδρολίβανο, που είναι κατάλληλα για τις θερμές περιοχές της πατρίδας μας. Τα πανέμορφα παχύφυτα «sedum», ανθεκτικά και στο κρύο, είναι μια καλή επιλογή για εδαφοκάλυψη. Τα «sedum» είναι ιδανικά και για κάλυψη ταρατσών (πράσινες στέγες, τεύχος Νο 2), αφού χρειάζονται πολύ λίγες φροντίδες και πολλαπλασιάζονται εύκολα με παραφυάδες. Άλλα ξηρανθεκτικά φυτά, όπως ο κονβόλβουλος που είναι αειθαλής θάμνος μικρών διαστάσεων, κατάλληλος για βραχώδεις κήπους με αργυρόχρωμα φύλλα και λευκά άνθη, η αρμπαρόριζα, η γκάουρα με τα εντυπωσιακά λευκορόδινα άνθη στην αραιή κόμη της, τα ρίκια και η αψιθιά με το έντονο άρωμά της και τα μικρά κρεμαστά κίτρινα άνθη της μπορούν να επιλεγούν και να υπογραμμίσουν τμήματα του κήπου σας.