Ο άνυδρος κήπος

ανάρτηση από Το Μεσογειακό Σύλλογο

Τι είναι ο άνυδρος κήπος;
Άνυδρος είναι ο κήπος που ποτίζεται ελάχιστα ή καθόλου γιατί έχει φυτά προσαρμοσμένα στα ξηρά καλοκαίρια που χαρακτηρίζουν τις περιοχές με μεσογειακό κλίμα.

Γιατί να έχουμε άνυδρο κήπο;
Γιατί το νερό είναι πολύτιμος φυσικός πόρος που πιθανότατα θα σπανίζει (και θα ακριβαίνει) όλο και περισσότερο καθώς οι αλλαγές στο κλίμα θα φέρουν ακόμα ξηρότερα και θερμότερα καλοκαίρια σε ορισμένα μέρη του κόσμου. Και βεβαίως επειδή οι άνυδροι κήποι ταιριάζουν με το μεσογειακό περιβάλλον και είναι όμορφοι όλες τις εποχές.

Τι φυτά ταιριάζουν σε άνυδρο κήπο;
Δέντρα, θάμνοι (και πολλά αναρριχώμενα), υπόθαμνοι (και πολλά αρωματικά βότανα), βολβοί, θερινά ή χειμερινά εποχιακά, και μερικά ποώδη πολυετή. Υπάρχουν χιλιάδες φυτά ιθαγενή των διαφόρων περιοχών του κόσμου με μεσογειακό κλίμα που έχουν προσαρμοστεί στις συνθήκες θερινής ξηρασίας. Υπάρχουν και άλλες περιοχές με έντονες περιόδους ξηρασίας που προσφέρουν πολλά ακόμα τέτοια φυτά.

Τι δεν μπορούμε να έχουμε;
Γκαζόν και φυτά από εύκρατα κλίματα που θα ξεραθούν χωρίς τακτικό καλοκαιρινό πότισμα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε να υπολογίσουμε και τις χειμωνιάτικες θερμοκρασίες: μερικά φυτά ιδεώδη για ξηρά καλοκαίρια δεν αντέχουν την παγωνιά, ενώ άλλα μπορούν να την αντιμετωπίσουν.

Πώς επιζούν τα φυτά χωρίς καλοκαιρινό πότισμα;
Εκτός από τους βολβούς και τα ανοιξιάτικα εποχιακά, που ανθίζουν και μετά εξαφανίζονται κάτω απ' τη γή (βολβοί) ή ξεραίνονται αφού δέσουν οι σπόροι τους για την επόμενη άνοιξη (εποχιακά), τα μεσογειακά φυτά αντιστέκονται στην καλοκαιρινή ξηρασία γιατί η περίοδος ανάπτυξής τους είναι το φθινόπωρο, ο χειμώνας και η άνοιξη, εποχές κατά τις οποίες μπορούν να βασιστούν σε τακτική βροχή. Το καλοκαίρι παύουν να αναπτύσσονται. Πολλά από αυτά έχουν σκληρά, γυαλιστερά, χνουδωτά ή ασημιά φυλλώματα που βοηθούν να περιοριστεί η απώλεια νερού από τα φύλλα. Η ποικιλία φυλλωμάτων και δομής δίνει σε πολλά μεσογειακά φυτά ενδιαφέρουσα εμφάνιση ακόμα και όταν δεν είναι ανθισμένα.

Τι θα συμβεί αν τα ποτίσω;
Μερικά φυτά ξηρού κλίματος θα ξεραθούν αν ποτιστούν το καλοκαίρι. Άλλα θα επιζήσουν αλλά με βραχύτερο κύκλο ζωής απ ότι θα είχαν απότιστα, και άλλα θα δεχτούν το πότισμα χωρίς βλαβερές συνέπειες.

Άρα, καθόλου πότισμα;
Ύστερα από ένα σωστό ξεκίνημα, πολλά φυτά ξηρού κλίματος πράγματι δεν θα χρειάζονται καθόλου πότισμα το καλοκαίρι. Άλλα  φυτά θα τα ωφελούσε ένα βαθύ πότισμα σε τακτά διαστήματα, ας πούμε μια φορά τον μήνα. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια των πρώτων καλοκαιριών, ώσπου να εγκατασταθούν σωστά (δηλαδή έχοντας αναπτύξει καλό σύστημα ριζών και συνηθίσει το νέο χώμα και τη νέα τοποθεσία), τα νεοφυτεμένα φυτά θα χρειάζονται ένα βαθύ πότισμα κάθε δύο-τρεις εβδομάδες.

Τι είναι το βαθύ πότισμα;
Πολύ νερό σε αραιά διαστήματα είναι πολύ καλύτερο από λίγο νερό συχνά. Ο λόγος είναι ότι το συχνό πότισμα με μικρές ποσότητες νερού ενθαρρύνει τα φυτά να αναπτύξουν επιφανειακές ρίζες, ενώ το αραιό πότισμα με μεγάλες ποσότητες επιτρέπει στο νερό να εισχωρήσει βαθιά στο έδαφος και ενθαρρύνει το φυτό να αναπτύξει βαθιές ρίζες για να αντιμετωπίσει καλύτερα την ξηρασία. Ένας τρόπος βαθιού ποτίσματος είναι η δημιουργία μιας μεγάλης αρδευτικής λεκάνης, βάθους περίπου 20εκ. γύρω από το φυτό (η γύρω από μία ομάδα μικρών φυτών) κατά την φύτευση. Κατά το πότισμα η λεκάνη πρέπει να γεμίζει ως απάνω και να επιτρέπει στο νερό να εισχωρήσει βαθιά.

Θερινή νάρκη: άφυλλο αλλά όχι ξερό
Μερικά μεσογειακά φυτά πέφτουν σε θερινή νάρκη, χάνοντας όλα τους τα φύλλα όταν σταματήσει το πότισμα. (Παραδείγματα είναι τα Medicago arborea  και το Teucrium fruticans.) Αυτά τα φυτά μπορεί να μοιάζουν ξερά αλλά εξακολουθούν να είναι ζωντανά. Με τις πρώτες βροχές του φθινοπώρου θα βγάλουν νέα φύλλα. Όταν σχεδιάζετε έναν άνυδρο κήπο, καλό είναι να τοποθετείτε τέτοια φυτά στο βάθος κι όχι στην πρώτη γραμμή.

Μερικές συμβουλές:
Να φυτεύετε το φθινόπωρο
Πάντα να φυτεύετε το φθινόπωρο ώστε τα νέα φυτά να ωφεληθούν από τις χειμωνιάτικες βροχές κατά την πρώτη τους χρονιά.

Να αγοράζετε μικρά φυτά.
Όταν ψωνίζετε κοιτάξτε να διαλέξετε μικρά και γερά φυτά του είδους πού θέλετε και μην παρασυρθείτε από τα μεγάλα και ανθισμένα. Τα φυτά που παίρνουν τη θέση τους στον κήπο όταν είναι ακόμη μικρά θα εδραιωθούν καλύτερα και γρηγορότερα, και σε κανένα δυό χρόνια θα είναι μεγαλύτερα από εκείνα που αρχικά θέλατε.

Αποστράγγιση
Τα φυτά ξηρού κλίματος δεν αντέχουν νερό στις ρίζες τους τον χειμώνα, και χρειάζονται έδαφος με καλή αποστράγγιση. Για να το εξασφαλίσετε αυτό σκαλίστε βαθιά το χώμα πριν φυτέψετε και αν το δείτε βαρύ και αργιλώδες προσθέστε άμμο ή χαλίκι.

Περιορίστε την επιφανειακή εξάτμιση
Για να εμποδίσετε την απώλεια υγρασίας από εξάτμιση, καλύψτε το χώμα με ένα παχύ (τουλάχιστον 10 εκ.) στρώμα οργανικής (ψιλοκομμένα κλαδιά) ή ανόργανης (χαλίκι ή βοτσαλάκια) εδαφοκάλυψης. Η ανόργανη εδαφοκάλυψη έχει το προτέρημα των στραγγιστικών ιδιοτήτων, και ενδείκνυται για φυτά που δεν αντέχουν τη χειμωνιάτικη υγρασία. Πολλά φυτά με καταγωγή από τα πετρώδη εδάφη των μεσογειακών λόφων αγαπούν ιδιαίτερα το χαλίκι. Αφήστε ακάλυπτη την αρδευτική λεκάνη κατά τον πρώτο χρόνο του φυτού.

Που θα βρείτε τα κατάλληλα φυτά;
Δυστυχώς τα περισσότερα φυτώρια και κέντρα κήπου, ιδιαίτερα στις περιοχές της Μεσογειακής Λεκάνης, δεν διαθέτουν μεγάλη ποικιλία φυτών ξηρού κλίματος. (Βέβαια, αν οι πελάτες τα ζητούν επίμονα κάποια στιγμή θα το κάνουν.) Αν δυσκολεύεστε να βρείτε τα φυτά που θέλετε στην περιοχή σας, ψάξτε στο διαδίκτυο για ειδικευμένα φυτώρια που κάνουν αποστολές.

Πολλές πληροφορίες για κηπουρική ξηρού κλίματος με λεπτομερείς καταλόγους κατάλληλων φυτών, υπάρχουν στα ακόλουθα βιβλία:

Στα ελληνικά:
Olivier Filippi, Για έναν άνυδρο κήπο, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2008
Heidi Gildemeister, Κήποι στο φως της Μεσογείου, Εκδόσεις Ποταμός, 2004.

Στα αγγλικά:
Heidi Gildemeister, Mediterranean Gardening: A Waterwise Approach, Thames and Hudson, 2004; Editorial Moll, 1995