ΑΝΔΡΙΑΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Η Χώρα της Άνδρου αποτελεί την πιο χαρακτηριστική εικόνα της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής του νησιού. Το κύριο χαρακτηριστικό των κατοικιών της Άνδρου είναι πως πρόκειται για μονώροφα ή διώροφα οικοδομήματα που διαθέτουν ευρείες αυλές και μεγάλους εξώστες, οι οποίοι στηρίζονται σε κίονες ή καμάρες.

Έντονα είναι τα διακοσμητικά εξωτερικά στοιχεία, όπως τα γύψινα πλαίσια των θυρών και των παραθύρων, τα /σαρδελώματα/, ασβεστοκονιάματα με εγχάρακτες μακρόστενες ταινίες, τα /φτερώματα/, σχιστολιθικές προεξοχές στις άκρες των κτηρίων για την προστασία των τοίχων, οι πολυκλινείς στέγες από κεραμίδι, που απολήγουν σε φυτικά ακροκέραμα ή σε τριγωνικά αετώματα, και οι /κάπασοι/, οι απολήξεις των καπνοδόχων.
Οι οικίες είναι χτισμένες ως επί το πλείστον από ντόπιο σχιστόλιθο πλακοειδούς μορφής με συνδετικό υλικό τη λάσπη, γεγονός που αναδεικνύει παραδοσιακά τους κατοίκους σε πολύ καλούς τεχνίτες αυτού του υλικού.

Ο πρώτος όροφος των οικιών περιέχει τους χώρους αποθήκευσης, υγιεινής και μαγειρικής, ενώ στο δεύτερο βρίσκονται τα υπνοδωμάτια και οι χώροι υποδοχής και συνεστίασης. Εσωτερική κλίμακα συνδέει τους δύο ορόφους.
Τα στενά ασβεστόχριστα μακρόστενα ή οφιοειδή δρομάκια και η πλήρης απουσία οχημάτων στο παλιό τμήμα της Χώρας συμβάλλουν στην προστασία της παραδοσιακής εικόνας της.

Η εσωτερική διαρρύθμιση των οικιών με χώρους βιβλιοθήκης ή μελέτης αντανακλά την ιστορική διαμόρφωση ενός ανώτερου κοινωνικού στρώματος με αστικά χαρακτηριστικά και ενδιαφέροντα. Τούτο ωστόσο δε σημαίνει πως δεν απαντούν και οικίες με περισσότερο αγροτικά στοιχεία, όπως το ανώι και το κατώι. Φαίνεται ότι ο οικιακός χώρος στην Άνδρο επικεντρώνεται πιο πολύ στους χώρους συγκέντρωσης παρά στους χώρους καθημερινής χρήσης.

Παράλληλα, την αρχιτεκτονική εικόνα της υπαίθρου του νησιού συμπληρώνουν οι ψηλοί τετράγωνοι πύργοι των αρχόντων του 17ου-19ου αιώνα, οι οποίοι βρίσκονταν στην ενδοχώρα. Διέθεταν υπόγειες αποθήκες και πολλά δωμάτια, ενώ η πρόσβαση γινόταν μέσω κινητής σκάλας και υπερυψωμένης θυρίδας.
Η παλιότερη τέτοια κατασκευή είναι ο τριώροφος Πύργος του Μπίστη-Μουβελά στις Στενιές, με την επιγραφή «Σταματέλος Μπίστης» στην πρόσοψη (1734). Αυτοί οι πύργοι εξελίχθηκαν μετά το 19ο αιώνα και την ανάπτυξη της ναυτιλίας στα σημερινά αρχοντικά, τα οποία θεωρούνται μία πιο επιμελημένη και φροντισμένη παραλλαγή τους.

Οι ασχολίες των κατοίκων της Άνδρου, ήδη από την ίδρυση του ελληνικού κράτους (1830), έχουν θεμέλιο λίθο την εμπορική ναυτιλία.

Η ανάδειξη μιας τάξης εφοπλιστών με διεθνή δράση και φήμη, η οποία ωστόσο δεν αποκόπηκε από τις ρίζες της, συνέβαλε με τη συνεχή εισροή συναλλάγματος και την παροχή προσφορών ή δωρεών στην τόνωση της τοπικής οικονομίας και στην αναμόρφωση της σύγχρονης αστικής εικόνας του νησιού.
Το πρωτοπόρο και φιλόδοξο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή αποτελεί πόλο έλξης των φιλότεχνων και αναδεικνύει το νησί, μέσω των μόνιμων και περιοδικών εκθέσεων, σε μείζον πολιτιστικό κέντρο των Κυκλάδων.

Η Καΐρειος Βιβλιοθήκη, το Σπίτι του Θεόφιλου Καΐρη, αλλά και η συνεισφορά των Ανδρίων στα γράμματα, με προεξάρχοντα τον Ανδρέα Εμπειρίκο, τον σημαντικότερο ίσως εκπρόσωπο του υπερρεαλισμού στην Ελλάδα, δίνουν μια ξεχωριστή αύρα στο νησί και το αναδεικνύουν σε τόπο που συνδυάζει τις φυσικές ομορφιές με την έντονη πολιτιστική ανάπτυξη και παράδοση.

Περιστεριώνες στην Άνδρο

Για τον περιστεριώνα έχει ειπωθεί ότι είναι " η πιο λυρική , πλαστική σύνθεση " στη λαϊκή μας αρχιτεκτονική. Παρόλο που έχει πολύ συγκεκριμένη , πρακτική χρησιμότητα , φαίνεται πως τις μικρές επιφάνειες του προτίμησε ο ανώνυμος τεχνίτης για ν' απελευθερώσει το μεράκι και τη φαντασία του , με τρόπο που και σήμερα γεννά ερωτηματικά. Αν και δε λείπουν από κανένα μέρος , οι περισσότεροι περιστεριώνες βρίσκονται στην περιοχή του Κορθίου.
Είναι διώροφα κτίσματα , με τετράγωνη κάτοψη και δώμα. Στον πάνω όροφο ( ανώι ) βρίσκονται οι φωλιές των περιστεριών ενώ το κατώι χρησιμοποιείται σαν αποθήκη. Εξαιτίας του υλικού ( λεπτές σχιστόπλακες ) , ως διακοσμητικά κυριαρχούν τα γεωμετρικά σχήματα ( τρίγωνα , τετράγωνα , ρόμβοι , κύκλοι κ. ά. ). Με προσοχή τηρούνται οι αναλογίες κενών - πλήρων , ώστε τελικά οι διακοσμήσεις να θυμίζουν " κέντημα σε λευκό καμβά ". Στο ακρόδωμα υψώνονται κάποια κολωνάκια που τονίζουν τον υπερβατικό χαρακτήρα της σύνθεσης. Καθοριστικό για την ανάδειξη των μορφών είναι το άσπρισμα του κτιρίου.

Κείμενα: IΔΡΥΜA ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ - ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΛΟΥΣΙΔΗΣ