Προστασία του όζοντος της ατμόσφαιρας

Στα μέσα της δεκαετίας του 1980 επιβεβαιώθηκαν οι επιστημονικές υποθέσεις ότι το στρώμα όζοντος της ατμόσφαιρας καταστρεφόταν από τα χημικά CFC που υπήρχαν στα αεροσόλ, στα ψυγεία κλπ. Το όζον της ατμόσφαιρας είναι ένα πολύ αραιό στρώμα της ατμόσφαιρας από τα 10 έως τα 50 με 60 χιλιόμετρα ύψους πάνω από τη γη και απορροφά το μεγαλύτερο μέρος της υπεριώδους ακτινοβολίας του ήλιου, που κάνει το δέρμα μας να μαυρίζει το καλοκαίρι. Συμμετείχα μεταξύ του 1982 και του 1995 σαν αντιπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις διαπραγματεύσεις του ΟΗΕ για την Συνθήκη της Βιέννης για την προστασία του όζοντος της ατμόσφαιρας καθώς και για το Πρωτόκολλο του Μοντρεάλ, βάσει του οποίου για πρώτη φορά καταφέραμε να κλείσουμε τα εργοστάσια παραγωγής αυτών των CFC σε παγκόσμιο επίπεδο.
Πετύχαμε επίσης να χρηματοδοτήσουμε την μετάβαση σε άλλα υποκατάστατα χημικά, που ήταν πιο ακριβά, και στις περισσότερες χώρες του τρίτου κόσμου μέσω ενός ταμείου όπου οι πλούσιες χώρες πλήρωναν περίπου 100 εκατομμύρια δολλάρια τον χρόνο για αυτή τη χρηματοδότηση των φτωχών χωρών.

Ο λόγος βέβαια που καταφέραμε τα παραπάνω ήταν ότι η ανθρωπότητα κατάλαβε, ευτυχώς σχετικά έγκαιρα, ότι ο πλανήτης κινδύνευε να γίνει ακατοίκητος, αν η τρύπα του όζοντος, που εμφανίστηκε το 1985 πάνω από την Ανταρκτική, επεκτεινόταν στον υπόλοιπο πλανήτη.Έχουμε δηλαδή εδώ για πρώτη φορά στα παγκόσμια χρονικά μια συμφωνία για παγκόσμιους ελέγχους χημικών και για χρηματοδότηση συγχρόνως των φτωχών χωρών, έτσι ώστε να μπορέσουν κι αυτές να συμμετάσχουν στη καταπολέμηση του προβλήματος.
Από την άλλη μεριά όμως η ανθρωπότητα κατάφερε να συννενοηθεί σε παγκόσμιο επίπεδο μόνο όταν εμφανίστηκαν τα πρώτα αδιαμφισβήτητα σημάδια μεγάλης οικολογικής καταστροφής. Αυτό είναι το μάθημα της αντιμετώπισης από την παγκόσμια κοινότητα της απειλούμενης καταστροφής του στρώματος όζοντος της ατμόσφαιρας.

Η απειλή της κλιματικής αλλαγής

Θα ήθελα τώρα να συγκρίνω αυτή την επιτυχή προσπάθεια της ανθρωπότητας να αντιμετωπίσει ένα παγκόσμιο περιβαλλοντικό πρόβλημα με την σχετική αποτυχία μας να κάνουμε το ίδιο στην περίπτωση του φαινομένου του θερμοκηπίου. Δούλεψα και με αυτό το πρόβλημα στην πενταετία 1990-1996.
Το φαινόμενο του θερμοκηπίου προέρχεται από την επισώρευση αερίων στην ατμόσφαιρα όπως το διοξείδιο του άνθρακος CO2, το μεθάνιο, το νιτρώδες οξείδιο, τα CFC που είδαμε προηγουμένως ότι επίσης καταστρέφουν το όζον της ατμόσφαιρας κλπ. Το κυριώτερο βέβαια απ’ αυτά τα αέρια είναι το διοξείδιο του άνθρακος, το οποίο προέρχεται από όλων των ειδών καύσεις άνθρακα, πετρελαίου, βενζίνης στα αυτοκίνητά μας κλπ.
Ένα μεγάλο πρόβλημα με τα περισσότερα απ’ αυτά τα αέρια του φαινομένου του θερμοκηπίου είναι ότι η διάρκεια ζωής τους στην ατμόσφαιρα είναι της τάξης των 50 με 150 χρόνων. Αυτό σημαίνει ότι το διοξείδιο του άνθρακα που παρήγαγε το αυτοκίνητό μας για να έλθουμε εδώ, θα συνεχίσει να υπάρχει για πολλά χρόνια αφού εμείς θα έχουμε φύγει απ’ αυτό τον κόσμο. Αυτή η μεγάλη διάρκεια των αερίων αυτών στην ατμόσφαιρα δημιουργεί μ’ αυτό τον τρόπο και διαχρονικά ηθικά προβλήματα.
Ένα πρώτο τέτοιο πρόβλημα είναι το πρόβλημα των επερχόμενων γενεών. Η επισώρευση από την δική μας και από προηγούμενες γενιές ποσοτήτων ικανών να προκαλέσουν κλιματική αλλαγή μεγάλης έκτασης δημιουργεί ένα μεγάλο ηθικό πρόβλημα για μας απέναντι στις γενιές των παιδιών, εγγονιών μας κλπ. Οπότε τίθεται το ερώτημα: Έχουμε το δικαίωμα να τους κληροδοτήσουμε ένα πλανήτη στα πρόθυρα της καταστροφής;
Αλλά και η ολική καταστροφή του πλανήτη να μην έλθει, η αλλαγή του κλίματος της γης μπορεί να επιφέρει πολλά και ποικίλα κακά πάνω στον πλανήτη, ιδιαίτερα στις πιο φτωχές χώρες. Αυτά είναι:
- Έλλειψη νερού καθώς και επίταση της ήδη υπάρχουσας έλλειψης νερού σε πολλές περιοχές του πλανήτη, ενώ μπορεί να οδηγήσει σε μεγάλες πλημμύρες σε άλλες
- Πιθανότητα πρόκλησης πολλών θανάτων από βίαια καιρικά φαινόμενα
- Επέκταση τροπικών νόσων όπως η ελονοσία σε μεγάλες περιοχές του πλανήτη
- Μείωση της αγροτικής παραγωγής που μπορεί να προκαλέσει μεγάλους λιμούς σε φτωχές χώρες
- Δημιουργία εκατομμυρίων προσφύγων σε συνθήκες πείνας και έλλειψης στέγης.


Από περιβαλλοντική άποψη μεγάλη κλιματική αλλαγή μπορεί να οδηγήσει επίσης σε μεγάλες απώλειες στο ζωικό κεφάλαιο του πλανήτη:
- μείωση της βιοποικιλότητας με σημαντική αύξηση στην απώλεια για πάντα πολλών ζωικών ειδών
- καταστροφή πολλών σπάνιων οικοσυστημάτων
- θάνατος πολλών εκατομμυρίων διαφόρων ζωικών οργανισμών.
Μακροπρόθεσμα βέβαια μια εκτός ελέγχου κατάσταση μπορεί να οδηγήσει στην αποσταθεροποίηση των παγκόσμιων κλιματικών συστημάτων με ανυπόλογιστες συνέπειες για όλες τις μορφές ζωής πάνω στη γη.
Υπάρχει μια σημαντική διαφορά μεταξύ των δυο παγκόσμιων οικολογικών προβλημάτων που περιέγραψα πιο πάνω. Η διαφορά αυτή είναι ότι στην περίπτωση του φαινομένου του θερμοκηπίου δεν έχουμε ακόμη πλήρη απόδειξη της απειλής, η οποία όμως διαγράφεται από πλήθος ενδείξεων σε διάφορους επιστημονικούς τομείς, όπως η τήξη των πάγων της Αρκτικής και των Άλπεων, το ξεπάγωμα της τούντρας της Σιβηρίας, η αλλαγή στη ροή του Gulf Stream κλπ. Τίθεται λοιπόν το ερώτημα κατά πόσον θα υπακούσουμε στην αρχή της προφύλαξης (precautionary principle) και θα αναλάβουμε δράση εναντίον της κλιματικής αλλαγής πριν να έχουμε πλήρη απόδειξή της, διότι αν περιμένουμε όσο περιμέναμε και στην περιπτωση του όζοντος, τότε θα είναι ίσως αδύνατο να την αναστρέψουμε.
Αυτή η αρχή της προφύλαξης είναι σήμερα μέρος της περιβαλλοντικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης και όλων των ευρωπαϊκών κρατών. Δεν συμφωνούν όμως οι Αμερικανοί, οι οποίοι προτείνουν μια άλλη αρχή, αυτή της πολιτικής «no regrets», δηλαδή μιας πολιτικής που να μη συνεπάγεται κόστος στην οικονομία τους και ιδιαίτερα στις βιομηχανίες τους. Τι πρέπει όμως να βάλουμε πρώτο στην ιεραρχία των αξιών μας, την υγεία του πλανήτη πάνω στον οποίο ζούμε ή την υγεία μερικών βιομηχανιών;

Ανάπτυξη, κλιματική αλλαγή και ενέργεια

Στο πρόβλημα όμως της κλιματικής αλλαγής δεν υπάρχουν μόνο ευθύνες προς τις υπόλοιπες γενιές, όπως ήδη είδαμε, αλλά διερωτάται κανείς για το ποιές είναι οι ευθύνες του ανεπτυγμένου κόσμου προς όλους τους υπο ανάπτυξη λαούς της γης. Η βιομηχανική εποχή ξεκίνησε λιγότερο από διακόσια χρόνια πριν, το δε διοξείδιο του άνθρακα διαρκεί κατά μέσο όρο περίπου 140 χρόνια μέσα στην ατμόσφαιρα της γης. Το μεγαλύτερο μέρος αυτών των εκπομπών βρίσκεται ακόμη στην ατμόσφαιρα και θα βρίσκεται εκεί για πάρα πολλές ακόμη δεκαετίες, αφού το μεγαλύτερο μέρος της βιομηχανικής ανάπτυξης έλαβε χώρα στη διάρκεια του 20ού αιώνα.
Τι θα γίνει όμως όταν οι Κίνα, Ινδίες, Βραζιλία και όλες οι άλλες πολυπληθείς χώρες του τρίτου κόσμου αρχίσουν να βρίσκουν τον δρόμο τους προς την βιομηχανική ανάπτυξη δυτικού τύπου; Ήδη το 2005 η τιμή του πετρελαίου εκτοξεύθηκε σε δυσθεώρητα ύψη, βασικά λόγω της πρόσθετης μεγάλης ζήτησης για πετρέλαιο στην γρήγορα αυξανόμενη οικονομία της Κίνας.
Οι χώρες του τρίτου κόσμου δεν δικαιούνται να πουν σε μας τους δυτικούς ότι αρκετά αναπτυχθήκαμε και ότι τώρα ήλθε η σειρά τους να εκπέμπουν διοξείδιο του άνθρακα από τις καινούργιες τους βιομηχανίες, οι οποίες θα είναι τουλάχιστον τόσο ενεργοβόρες όσο και οι δικές μας; Σε ποιό δικαστήριο παγκοσμίου κύρους θα πάμε να λύσουμε τις διαφορές μας αυτές; Και πόσο θα πρέπει να πληρώσουν οι αναπτυγμένες χώρες στις υπό ανάπτυξη χώρες για τις τεράστιες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα που έχουν επισωρεύσει στην ατμόσφαιρα με την αλόγιστη κατανάλωση άνθρακα και πετρελαίου τα τελευταία 150 χρόνια;
Η απάντηση των ΗΠΑ σ’ αυτά τα ερωτήματα; Αν δεν δεχθούν και χώρες σαν την Κίνα, τις Ινδίες, την Βραζιλία κλπ. να αρχίσουν να ελέγχουν τα αέρια του θερμοκηπίου που εκπέμπουν, τότε δεν πρόκειται οι Αμερικανοί να δεχθούν να ελέγξουν τις δικές τους εκπομπές αυτών των αερίων.
Η εφημερίδα Μόντ στις αρχές Ιανουαρίου 2006 έγραψε ότι η κρίση για την τιμή του φυσικού αερίου που παίρνει η Ουκρανία από την Ρωσία ήταν από τις πρώτες αψιμαχίες του πρώτου παγκόσμιου πολέμου του 21ου αιώνα. Ευτυχώς η συμφωνία για τον διπλασιασμό μόνο και όχι τον τετραπλασιασμό της τιμής που πληρώνει η Ουκρανία στη Ρωσία για το φυσικό της αέριο ήλθε γρήγορα, αλλά δυστυχώς είναι σίγουρο ότι για την ώρα και τα πιο απαισιόδοξα σενάρια για την παγκόσμια επάρκεια από τις διάφορες μορφές ενέργειας και για το τι θα σημαίνουν αυτά τα σενάρια για την περαιτέρω οικονομική ανάπτυξη του κόσμου δεν μπορούν να αποκλειστούν.
Η διεθνής συμφωνία που διέπει την χρήση της ενέργειας και τις εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου είναι βέβαια το Πρωτόκολλο του Κυότο. Η συμφωνία αυτή προβλέπει περιορισμό των εκπομπών των αερίων αυτών και βαθμιαία αντικατάστασή τους από ήπιες μορφές ενέργειας, όπως η ηλιακή, η αιολική, η βιομάζα κλπ. Προβλέπει επίσης μηχανισμούς χρηματοδότησης της μετάβασης των υπό ανάπτυξη χωρών σε ένα κόσμο που θα χρησιμοποιεί πολύ λιγότερη ενέργεια για κάθε μονάδα παραγωγής.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση καθώς και οι περισσότερες βιομηχανικές χώρες, εκτός από τις ΗΠΑ και την Αυστραλία οι οποίες ενώ υπέγραψαν το Πρωτόκολλο τελικά αρνήθηκαν να το επικυρώσουν και να το εφαρμόσουν, έχουν θέσει ένα συνολικό στόχο μείωσης των εκπομπών των αερίου του θερμοκηπίου κατά 8%. Οι επιστήμονες μας λένε όμως ότι χρειάζεται μείωση κατά 60% τουλάχιστον των παγκοσμίων εκπομπών των αερίων αυτών για να σταματήσει η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της γης. Υπολογίζεται ότι κατά μέσο όρο η ατμόσφαιρα της γης θερμάνθηκε κατά ένα σχεδόν βαθμό τα τελευταία 100 χρόνια.. Άρα το Πρωτόκολλο του Κυότο είναι μόνο ένα πρώτο βήμα στη μάχη κατά της υπερβολικής θέρμανσης της γης.