Τα μυστικά για σωστή και αποδοτική καλλιέργεια

Ευκολότερη, σε σχέση με το λευκό μανιτάρι, είναι η καλλιέργεια του πλευρώτους - Ποιά είναι τα στάδια και οι συνθήκες που απαιτούνται για μια κερδοφόρα σοδειά

Μια μονάδα καλλιέργειας μανιταριού πλευρώτους απαιτεί έκταση τουλάχιστον 4-6 στρεμμάτων, με το κόστος της επένδυσης να ξεκινά από τις 240.000 ευρώ.
H καλλιέργεια του μανιταριού πλευρώτους (Pleurotus) είναι ευκολότερη συγκρινόμενη με αυτήn του λευκού μανιταριού(Agaricus), όπως μας αναφέρει ο δρ Αντώνης Φιλιππούσης, γεωπόνος-μυκητολόγος και προϊστάμενος του εργαστηρίου εδώδιμων μυκήτων του ΕΘΙΑΓΕ, καθώς είναι απλούστερη η διαδικασία παρασκευής του υποστρώματος και χρειάζεται μικρότερη επένδυση για κατασκευή των θαλάμων καλλιέργειας (θερμοκηπιακού τύπου με μόνωση υαλοβάμβακα). Ωστόσο και για το μανιτάρι αυτό απαιτείται κλιματισμός των θαλάμων και ρύθμιση των περιβαλλοντικών συνθηκών (θερμοκρασία, αερισμός, φωτισμός, σχετική υγρασία κτλ.). καθ' όλη την παραγωγική διαδικασία.
Η καλλιέργεια του μανιταριού αυτού μπορεί να γίνει:

• σε δορυφορικές μονάδες (προϋποθέτει την παραγωγή από κεντρική μονάδα υψηλής ποιότητας και χαμηλού κόστους εμβολιασμένου υποστρώματος που μεταφέρεται για την παραγωγή των μανιταριών σε μικρότερες δορυφορικές μονάδες που διαθέτουν χαμηλού κόστους θερμοκηπιακού ή άλλου τύπου θαλάμους). Η παραγωγική δυναμικότητα μιας δορυφορικής μονάδας είναι 70-150 τόνους ανά έτος (απαιτείται έκταση 4-6 στρέμματα) και το κόστος της κυμαίνεται μεταξύ 250.000-400.000 ευρώ, ανάλογα με τη δυναμικότητα και με το αν η ψύξη των θαλάμων γίνεται με πάνελ δροσισμού ή με ψυκτικές εγκαταστάσεις.
• σε κάθετες μονάδες (παραγωγή υποστρώματος και μανιταριών) που διαθέτουν σύγχρονο κτιριακό και μηχανολογικό εξοπλισμό, καθώς και εργαστηριακή υποδομή αναλύσεων και ποιοτικού ελέγχου. Η παραγωγική δυναμικότητα μιας τέτοιας μονάδας κυμαίνεται μεταξύ 300-500 τόνων ανά έτος (απαιτείται έκταση 15-30 στρέμματα) και το κόστος της ανέρχεται σε 1.200.000 ευρώ περίπου.

Στάδια και συνθήκες καλλιέργειας Pleurotus

• Παρασκευή υποστρώματος (2-4 ημέρες).
• Παστερίωση υποστρώματος (2-3 ημέρες).
• Σπορά -επώαση (15-20 ημέρες).
• Σχηματισμός καρποφοριών (8 ημέρες).
• Ανάπτυξη-συγκομιδή μανιταριών (7 ημέρες).
• Aπολύμανση - άδειασμα - καθαρισμός θαλάμου παραγωγής (2 ημέρες).

Τα μανιτάρια προτιμούν να μεγαλώνουν πάνω σε δένδρα - κορμούς ζωντανούς η νεκρούς, ξύλα, κ.τ.λ. λέγονται αλλιώς και ελατομανίτες, γιατί προτιμούν να φύονται πάνω σε έλατα. Στην οργανωμένη καλλιέργεια ο κορμός του δένδρου έχει αντικατασταθεί με αλλά υλικά που περιέχουν λυγνίνη και κυτταρίνη. Καλύτερο από άποψη παραγωγικότητας και ευχρηστίας είναι το άχυρο σιτηρών. Ελλιπής φωτισμός οδηγεί σε αποτυχία της καλλιέργειας ή σε μείωση των μανιταριών. Τα "Πλευρώτους" απαιτούν φωτισμό τουλάχιστο 120 lux. Πρόκειται για ένταση φωτός ικανή να μπορούμε να διαβάσουμε μέσα σε ένα δωμάτιο. Κατά την διάρκεια της νύχτας δεν πειράζει ο θάλαμος να παραμένει στο σκοτάδι. Εάν το φως είναι ανεπαρκές τότε το χρώμα των μανιταριών είναι ανοιχτό έως άσπρο και το κοτσάνι επιμηκύνεται.
Τα μανιτάρια Πλευρώτους σε θερμοκρασίες 20-28οC αναπτύσσονται βλαστητικά που σημαίνει ότι η ανάπτυξή τους περιορίζεται μόνο στην ανάπτυξη μυκηλίου χωρίς να εμφανίζονται μανιτάρια. Η μετατροπή της φάσης αυτής στην φάση της αναπαραγωγής γίνεται σε θερμοκρασίες κάτω των 18 βαθμών Κελσίου.
Τα πλευρώτους επίσης χρειάζονται ικανή ποσότητα φρέσκου αέρα προκειμένου να καρποφορήσουν επιτυχώς. Ο φρέσκος αέρας σκοπό έχει να αποκρίνει το CO2 που παράγεται από την αναπνευστική δραστηριότητα του μύκητα. Συνίσταται στους παραγωγούς των μανιταριών να χρησιμοποιούν σύστημα κλιματισμού με αεραγωγό πολυαιθυλενίου έτσι ώστε να διοχετεύουν στον θάλαμο καλλιέργειας την απαιτούμενη ποσότητα φρέσκου αέρα.
Η ιδανική σχετική υγρασία για τον σχηματισμό των μανιταριών είναι το 90%. Κατά την ανάπτυξη των μανιταριών η σχετική υγρασία θα πρέπει να είναι 80%-85%.
ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ
"Ασπίδα" σε χοληστερίνη, ιώσεις και καρδιοπάθειες
Τα μανιτάρια έχουν πολλές θεραπευτικές ιδιότητες που είναι γνωστές από την αρχαιότητα. Iδιαίτερα εκτιμάται η συμβολή τους στην ενεργοποίηση του οργανισμού κατά των ιώσεων, την ρύθμιση της χοληστερόλης στο αίμα και ως ανασταλτικού παράγοντα καρδιοπαθειών. H αντίσταση σε ασθένειες που προκαλούνται από ιώσεις οφείλεται στο ότι τα μανιτάρια παράγουν ουσίες που ενεργοποιούν τον οργανισμό ή τον κάνουν να παράγει αντισώματα. Eπιπροσθέτως έχει αποδειχθεί ότι σε πολλά μανιτάρια περιέχονται ουσίες που μειώνουν το ποσοστό της χοληστερόλης στο αίμα. Eτσι αυξάνεται η κυκλοφορία του αίματος με αποτέλεσμα να προλαβαίνονται ασθένειες όπως υπέρταση, χολόλιθος, αρτηριοσκλήρωση, μούδιασμα των άκρων και αιμορροΐδες. Τα μανιτάρια αντιπροσωπεύουν μια κύρια πηγή διατροφαρμακευτικών ουσιών που προκαλούν μετατροπές στη βιολογική αντίδραση των οργανισμών και διέγερση του ανοσοποιητικού συστήματος, με αποτέλεσμα διάφορες θεραπευτικές δράσεις. Iδιαίτερα εκτιμάται η συμβολή τους στην ενεργοποίηση του οργανισμού κατά των ιώσεων, τη ρύθμιση της χοληστερόλης στο αίμα και ως ανασταλτικού παράγοντα καρδιοπαθειών. H αντίσταση σε ασθένειες που προκαλούνται από ιώσεις οφείλεται στο ότι τα μανιτάρια παράγουν ουσίες που ενεργοποιούν τον οργανισμό ή τον κάνουν να παράγει αντισώματα.
"ΠΡΩΤΑΘΛΗΤΡΙΑ" Η ΚΙΝΑ
10 εκατομμύρια τόνοι η παγκόσμια παραγωγή
Σήμερα η καλλιέργεια μανιταριών, που έχει εξαπλωθεί σε όλες τις ηπείρους, ξεπερνά τους 10 εκατομμύρια τόνους, ενώ η συνολική αξία του προϊόντος ανήλθε το 2005 στο ύψος των 45 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Σημαντική είναι η αύξηση της παραγωγής μανιταριών της Κίνας, η οποία μέχρι το 2002 παρήγαγε το 45% περίπου της παγκόσμιας ποσότητας ενώ σήμερα κατέχει το 75% περίπου της παγκόσμιας αγοράς μανιταριών και σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία της Ενωσης Μανιταροπαραγωγών Κίνας, η συνολική εμπορευόμενη ποσότητα καλλιεργούμενων και αυτοφυών μανιταριών υπερβαίνει τους 9.000.000 τόνους.
Η συνολική παραγωγή των χωρών της EE, ανήλθε το 2006 στους 1.060.000 τόνους (ποσοστό 10% περίπου της συνολικής παγκόσμιας παραγωγής), από τους οποίους το 64% απευθύνεται στην αγορά του φρέσκου προϊόντος. Τις πρώτες θέσεις όσον αφορά το ύψος της παραγωγής κατέχουν η Ολλανδία (225.000 τόνοι, 22,6% της συνολικής παραγωγής φρέσκων και μεταποιημένων μανιταριών της Ε.Ε. το 2006), ενώ η Πολωνία έρχεται πρώτη όσον αφορά την παραγωγή φρέσκων μανιταριών (215.000 τόνοι το 2006).
ΛΕΥΚΟ ΜΑΝΙΤΑΡΙ
Μεγάλα κέρδη αλλά και υψηλές απαιτήσεις
Για την καλλιέργεια λευκού μανιταριού(agaricus) το κόστος κατασκευής μιας μονάδας είναι υψηλότερο, ξεκινώντας από τις 450.000 ευρώ, η παραγωγική δυναμικότητα όμως είναι σαφώς μεγαλύτερη.
H συγκεκριμένη καλλιέργεια όπως επισημαίνει ο κ. Αντώνης Φιλιππούσης, βασίζεται στην ανάπτυξη του μύκητα σε ένα ειδικά προετοιμασμένο υπόστρωμα που παρασκευάζεται από άχυρο σίτου, γύψο και κοπριά ορνίθων. Η παρασκευή του υποστρώματος είναι μία σύνθετη διαδικασία αερόβιων ζυμώσεων (composting) που διακρίνεται σε δύο κύριες φάσεις, τη φάση I (ζύμωσης) και τη φάση II (παστερίωσης-ωρίμανσης) που γίνεται σε ειδικούς θαλάμους με ακριβή ρύθμιση των συνθηκών (θερμοκρασία, αερισμός, CO2, σχετική υγρασία κτλ.) από ηλεκτρονικά ελεγχόμενες κλιματιστικές μονάδες.
Η καλλιέργεια του μανιταριού αυτού μπορεί να γίνει σε:

• δορυφορικές μονάδες (προϋποθέτει την προμήθεια από κεντρική μονάδα εμβολιασμένου υποστρώματος που μεταφέρεται για την παραγωγή των μανιταριών σε μικρότερες δορυφορικές μονάδες). Με τον τρόπο αυτό συνδυάζεται η υποδομή και οργάνωση της κεντρικής μονάδας (υψηλή τεχνολογία, επιστημονική παρακολούθηση, εμπειρία και γνώση της καλλιεργητικής τεχνικής, οργάνωση παραγωγής και τυποποίησης-μεταποίησης του προϊόντος) με τα πλεονεκτήματα των δορυφορικών μονάδων: χαμηλό αρχικό κόστος εγκατάστασης, μεγαλύτερη φροντίδα στην εφαρμογή της καλλιεργητικής τεχνικής και της συγκομιδής, παραγωγή προϊόντος υψηλής ποιότητας και χαμηλού κόστους. Η παραγωγική δυναμικότητα μιας δορυφορικής μονάδας είναι 100-200 τόνοι ανά έτος (απαιτείται έκταση 4-6 στρεμμάτων) και το κόστος της κυμαίνεται μεταξύ 450.000-750.000 ευρώ.
• κάθετες μονάδες (παραγωγή υποστρώματος και μανιταριών) που διαθέτουν σύγχρονο κτιριακό και μηχανολογικό εξοπλισμό (θάλαμοι καλλιέργειας από πάνελ πολυουρεθάνης) καθώς και εργαστηριακή υποδομή αναλύσεων και ποιοτικού ελέγχου. Η παραγωγική δυναμικότητα μιας τέτοιας μονάδας κυμαίνεται μεταξύ 400-1.000 τόνοι ανά έτος (απαιτείται έκταση 15-50 στρεμμάτων) και το κόστος της κυμαίνεται μεταξύ 2.200.000-5.870.000 ευρώ.

Στάδια και συνθήκες καλλιέργειας Agaricus bisporus

• Παρασκευή υποστρώματος (10-14 ημέρες).
• Παστερίωση-ωρίμανση υποστρώματος (6-7 ημέρες).
• Σπορά - επώαση I (14 ημέρες).
• Eπικάλυψη- επώαση II (7 ημέρες).
• Eπαγωγή -ανάπτυξη καρποφοριών (10 ημέρες).
• Συγκομιδή μανιταριών (25 ημέρες).
• Aπολύμανση - άδειασμα - καθαρισμός θαλάμου παραγωγής (3 ημέρες).

Θάλαμοι παραγωγής μανιταριών Agaricus
Οι θάλαμοι έχουν τοιχώματα από προκατασκευασμένα πάνελ. Ακόμη χρειάζεται στεγασμένος διάδρομος εργασιών κατά μήκος των θαλάμων και βοηθητικών χώρων.
Εξοπλισμός θαλάμων: ράφια αλουμινίου, πλατφόρμες συλλογής, ειδικά νάιλον δίχτυα που υποβαστάζουν το υπόστρωμα στα ράφια.
Μονάδες επεξεργασίας του αέρα: κλιματιστική μονάδα, φυγοκεντρικό ανεμιστήρα, κιβώτιο μίξης και κανάλια αερισμού, περσίδες εισαγωγής και εξαγωγής του αέρα, αισθητήρια θερμοκρασίας, υγρασίας, CO2, χειροκίνητο και ηλεκτρονικό πίνακα ελέγχου των συνθηκών του περιβάλλοντος με δυνατότητα σύνδεσης με H/Y.
ΕΚΤΟΣ ΑΠΟ ΤΡΟΦΗ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΚΑΙ ΩΣ ΦΑΡΜΑΚΑ
Τα μανιτάρια χρησιμοποιήθηκαν από τα αρχαιότατα χρόνια για τροφή, για λατρευτικούς και για φαρμακευτικούς σκοπούς. Σήμερα κάποια από αυτά καλλιεργούνται σε βιομηχανική κλίμακα για τροφή, άλλα δοκιμάζονται για την παραγωγή ενζύμων, φαρμάκων και άλλων ουσιών, ενώ η ικανότητα μερικών να αποδομούν πολύπλοκες οργανικές ενώσεις αξιοποιείται στη βιολογική επεξεργασία αποβλήτων. O ρόλος τους στη γεωργική οικονομία είναι σημαντικός, καθώς κατά την παραγωγή τους: (α) χρησιμοποιούνται πρώτες ύλες μικρής οικονομικής αξίας, (β) μετατρέπονται άχρηστα και ενδεχομένως περιβαλλοντικά επιζήμια οργανικά υπολείμματα σε τροφή με αξιόλογες οργανοληπτικές ιδιότητες ή/και φαρμακευτική αξία, (γ) παράγονται υποπροϊόντα, όπως το εξαντλημένο υπόστρωμα καλλιέργειας, που διατίθενται περαιτέρω ως ζωοτροφές, βιο-λιπάσματα ή βελτιωτικά εδάφους, (δ) απασχολείται ανθρώπινο δυναμικό και (ε) είναι συμφέρουσα η χρήση της γης λόγω της υψηλής παραγωγικότητας προϊόντος ανά μονάδα επιφανείας της.
Που θα απευθυνθώ
ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Ι.TE.ΓΕ.Π, Σ. Βενιζέλου 1, 141 23 Λυκόβρυση, Αθήνα. Τηλ.: 210 2845940, Fax: 210 2840740. E-mail : ant.philippoussis@gmail .com. aphilippoussis@nagref.gr Δρ Αντώνης Φιλιππούσης, Γεωπόνος-Μυκητολόγος, Αναπληρωτής Ερευνητής Προϊστάμενος Εργαστηρίου Εδώδιμων Μυκήτων ΕΘΙΑΓΕ
Κώστας Νάνος