Η φιλοσοφία του κήπου Ζεν

Μέσω της επιρροής του Ζεν Βουδισμού και της ζήτησης για φώτιση και πνευματική ανάταση, οι Ιάπωνες θεωρούνται οι εκπρόσωποι της απλότητας και της καθαρότητας της έκφρασης. Σκοπός της διδασκαλίας του Ζεν είναι να βρει κανείς τη φύση του, να γνωρίσει τον εαυτό του, να σπάσει τα όρια της νόησης και να επιτρέψει τη διαύγεια αυτής. Η ιδιαίτερη προσέγγιση τους στη ζωή απομάκρυνε τα μη ουσιώδη και αποκάλυψε μία αγνότητα γεύσης που απαγόρευε όλες τις διακοσμήσεις και τα "γαρνιρίσματα". Η τέχνη της διάταξης των λουλουδιών, η τελετουργία του τσαγιού, η κομψή αρχιτεκτονική των κήπων και των εσωτερικών των κατοικιών, το ακριβές διάστημα από κάθε πέτρα και δέντρο, οι ντελικάτες μα αυστηρές γραμμές των ναών, όλα συνδέονται με τη νοοτροπία του Ζεν Βουδισμού. Οι Ιάπωνες καλλιτέχνες είναι εκείνοι που πραγματικά γνωρίζουν τι πρέπει να παραλείψουν, τι να βάλουν στην άκρη, πώς να χειριστούν την έννοια του άδειου, της κενότητας και της σιωπής. Η λέξη-κλειδί για το Ζεν είναι η απλότητα. Ανάμεσα στα συνηθισμένα είδη αρχιτεκτονικής κήπων (γαλλικοί, ιταλικοί και αγγλικοί), ο ιαπωνικός κήπος είναι ο πιο αινιγματικός. Ένας κήπος ζεν αποτελεί σμίκρυνση του φυσικού τοπίου (μέθοδος μειωμένης κλίμακας: τέχνη λήψης μιας πραγματικής σκηνής από τη φύση και αναπαραγωγή αυτής σε μικρότερη κλίμακα) και ο σχεδιασμός του καθώς και η διατήρηση αυτού συνιστά μέρος μιας διαδικασίας διαλογισμού. Παρά τη χρήση πολλών τεχνητών δομικών στοιχείων (γέφυρες, τεχνητές λίμνες ή λόφοι), ο ιαπωνικός κήπος δημιουργήθηκε για να αντικατοπτρίζει τη φύση στην πιο καθαρή μορφή της. Φυσικά, αμέσως γίνεται αντιληπτό στον παρατηρητή ότι το καθετί έχει προκύψει μέσα από έναν πολύ προσεκτικό σχεδιασμό. Στο design ενός ιαπωνικού κήπου είναι πολύ σημαντικό όλα τα επιλεγμένα στοιχεία και υλικά να είναι έτσι μελετημένα ώστε να δένουν καλά μεταξύ τους. Η επιλογή τους είναι κάθε άλλο παρά τυχαία, μια και όλα τα στοιχεία έχουν συμβολικό χαρακτήρα (μέθοδος συμβολοποίησης). Ψηλή και χαμηλή βλάστηση, μικροί και μεγάλοι βράχοι, χαμηλά κομμένο γρασίδι και συνάμα το υγρό στοιχείο (στην πραγματική του μορφή ή μέσω συμβολικής αναπαράστασης) συνδυάζονται σε ένα αποτέλεσμα που ξεκουράζει το μάτι και το μυαλό, με την αρμονία και την τελειότητά του. Οι φαινομενικά τυχαία τοποθετημένοι βράχοι και οι ακανόνιστες πέτρες θυμίζουν τα νησιά της Ιαπωνίας που περιβάλλονται από νερό, το οποίο ρέει με τη μορφή της άμμου ή αμμοχάλικου. Οι πέτρες χρησιμοποιούνται ως σημεία εστίασης, κατά μήκος των διαβάσεων, που συμβολίζουν τις σημαντικές πτυχές στο ταξίδι της ζωής. Το αμμοχάλικο και η άμμος "χτενίζονται" από τις τσουγκράνες σε ρευστές (κυκλικές και παράλληλες) κινήσεις δίνοντας την ψευδαίσθηση του νερού. Ο κήπος μετατρέπεται σε χώρο στοχασμού και γαλήνης με την επιλογή των δένδρων και των φυτών να γίνεται πολύ προσεκτικά, έτσι ώστε να παραπέμπει στον κύκλο των τεσσάρων εποχών και την απεικόνιση των διαθέσεων. Η θέα και ο ήχος του τρεχούμενου νερού υπενθυμίζουν τη διάβαση του χρόνου, ενώ παράλληλα η κάθε γέφυρα έχει τη δύναμη ενός περάσματος σε μία νέα σφαίρα. Δέντρα, θάμνοι, πέτρες, άμμος, λόφοι, λίμνες, γέφυρες, φανάρια, περιφράξεις και φράκτες είναι κώδικες συμβόλων και μεταφορών που αφηγούνται με έναν ιδιαίτερο τρόπο, μια δική τους ιστορία. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο σχεδιαστικός χειρισμός των μονοπατιών στη διαμόρφωση του κήπου ζεν. Με πολλή προσοχή, τοποθετούνται φυσικές πέτρες έτσι ώστε το μονοπάτι να παραμένει ποιοτικά αμετάβλητο σε όλο του το μήκος, συγχρόνως όμως, οι καλύτερες πέτρες είναι εκείνες που ορίζουν τα σημεία των σημαντικότερων οπτικών απόψεων. Η εικόνα που αφήνει ένας τέτοιος κήπος στον επισκέπτη είναι πολύ συγκεκριμένη εξαιτίας ακριβώς αυτής της πολύ καλά προσδιορισμένης κίνησης, που καλείται να ακολουθήσει διασχίζοντάς τον. Ο κήπος έπεται μιας λογικής δημιουργίας ενός ιδιωτικού και απομονωμένου μικρόκοσμου, όπου η αρμονία και η ομορφιά γεννάει σκέψεις πιο φιλοσοφικές σε σχέση με τη ζωή, μέσα στον ιαπωνικό χώρο των ψευδαισθήσεων. Μακριά από το θόρυβο του κόσμου, μέσα στον κήπο ζεν ξεκινάει κανείς το σιωπηλό διαλογισμό του. Μαγνητίζεται από την αιθέρια ασυμμετρία της αρμονίας, αφήνοντας απλώς τον εαυτό του σε αυτό που αντικρίζει.. Και ξαφνικά, η βαθιά μελετημένη καθαρότητα του κήπου μαγεύει την ψυχή.. Το μυαλό αδειάζει και η καρδιά πετάει ψηλά.. Η ποιητική σοφία του κήπου ζεν δεν επιτρέπει σε κανέναν να πάρει τα μάτια του από μία εικόνα βγαλμένη από κάποιο παραμύθι με νεράιδες, δράκους και αυτοκράτορες.. " Αρμονία αφανής φανερής κρείττων " (η κρυμμένη αρμονία, είναι καλύτερη από τη φανερή) Ηράκλειτος, 5ος αιώνας π.Χ.